Олонхо — источник оперного искусства народа саха

Юрий Егорович Платонов,
Заслуженный артист РФ,
доцент СВФУ
Якутск, 2006

Олонхо — устное народное творчество, передаваемое из уст в уста, из поколения в поколение, из века в век, не утерявшее интереса народа и по сегодняшний день. Крупное эпическое, художественное, литературное, певческое, музыкальное и стихотворное произведение, насыщенное сравнениями, эпитетами, алгысами, заклинаниями, воспеваниями, пословицами, поговорками, крылатыми словами, мелизмами (кылысах).
Олонхо — учебник возрождения якутского языка для современных филологов.
Олонхо — неисчерпаемый запас культуры речи народа саха с сохранением национального колорита с ее стилистическими и фонетическими особенностями.
«Язык племени — это выражение всей его жизни, это музей, в котором собраны все сокровища его культурной и высшей умной жизни» (Э.К. Пекарский).
Олонхо — музыкальное произведение, благодаря которому мы сегодня имеем представление о национальном пении и достоянии народа саха — кылысахе, веками пронесенном из глубокой древности как символ вокального искусства.
К сожалению, первые собиратели якутского фольклора не имели возможности записать звук, но они увековечили тексты олонхо с его стилистическими особенностями, по которым учимся мы, нынешнее поколение, возрождая стертый диффузией язык, о котором так хорошо отозвался Э.К. Пекарский.

О ПЕРВЫХ ЛЮБИТЕЛЬСКИХ СПЕКТАКЛЯХ
НА СЦЕНЕ НАЦИОНАЛЬНОГО ТЕАТРА

К.Ю. Григорьева,
журналист Национальной вещательной компании «Саха»,
член Союза журналистов РФ.
Из книги «Ежегодник Саха театра», 2012г.

...Над деревянными крышами Якутского острога струился серый дымок. Стояли студеные дни января, мороз крепчал с каждым днем, Бык зимы торжествовал и свирепствовал. Сегодня в большом доме царит легкая суета. Особенно нет времени у семнадцатилетней Дуняши. Платье наглажено, белый воротничок накрахмален, старшая сестра великодушно одолжила красивую, подбитую лисьими лапками душегрейку. Накинув на нее цветастую шаль, Дуня долго крутилась перед зеркалом. Вечером с родителями и еще несколькими домочадцами она идет в Клуб на олонхо. Только вот диковинка, говорят, что олонхо будут ПОКАЗЫВАТЬ. Как это будет выглядеть, Дуняша представления не имеет. Она помнит, как раньше к ним приходил олонхосут, и тогда наступал праздник — собирался народ с ближайшей округи. Дети забивались под стол и зачастую под ним засыпали, слушая волшебный рассказ сказителя... А как все это будут показывать, было очень любопытно. Дуне с утра не терпелось. Ей хотелось, чтобы вечер побыстрее наступил. Уже неделя, как разговоры были только об этом. К отцу приходил Василий Васильевич, и они подолгу беседовали за чаем. Дуня, убирая со стола, внимательно ловила каждое слово: про Петербург и Москву, про жизнь в этих далеких диковинных городах, про государя-императора. А еще она запомнила несколько непонятных слов, в том числе слово ТЕАТР...

АҔАБАР СУРУК...

Эн уолуҥ, үөрэнээччиҥ Андрей Борисов
Чараҥ сайылыга. Аҕам балаҕана

Киһи тыыннааҕар чугас дьоно Кинини куруутун баар буолуон курдук санаан истиҥник-иһирэхтик, ис сүрэхтэн, дэҥ кэриэтэ, кэпсэтээччи. Үлэ, түбүк үтүргэнигэр кыһарыйтаран, кэлин кэмнэргэ, Аҕаа, эйигин кытта ийэбит үүттээх чэйин иһэ-иһэ санаабын үллэстибэтэх, ирэ-хоро кэпсэппэтэх эбиппин...
Бу сайылыкпытыгар, Чараҥҥа, эн дьаныһан туран туттарбыт балаҕаҥҥар көмүлүөгү тигинэччи оттон, аал уоппут иннигэр эйигим кытта аргынньахтаан олорон сэһэргэһэр курдук санаан, санньыар курус да, сырдык-сыдьаай да өйдөбүллэрбин суруйан эрэбин... Саха киһитигэр «Аҕа — дьиэ кэргэн тутаах киһитэ» диэн дириҥ өйдөбүл баар. Аҕа — иитээччи, аһатааччы, Аҕа — дьиэ кэргэнигэр суон дурда, халыҥ хахха. Аҕа — бигэ тирэх, туллаҥнаабат тулааһын баҕана. Аҕа — үс кэми си тимниир Ытык Сэргэ. Эн бэйэҥ олоҕуҥ оҥкулунан Ыал Аҕата диэн ытык өйдөбүлү Тойон Сэргэ курдук туруорбутуҥ.
Дьокуускайга университекка үөрэнэриҥ, биһиги Чараҥҥа олорббуппут, ийэбит онно биэлсэрдиирэ. Кини эн курдук үөрэххэ үөрэнэргинэн киэн туттара. Өрөбүлгэр кэлэргин олус да күүтэрбит... Биһиги балтыбыныын Мохсоҕоллоохтон кэлэр суол төрдүн кэтэһэ көрөрбүт... Хатыҥ чараҥ быыһынан сатыы хааман иһэргин көрдөрбүт эрэ — оо, үөрүү! Утары сырсан саппарыһарбыт.

Ойуунускай -- философ
(Ойуунускай 110 сылыгар анаан)

Виталий Власов
"Таатта" хаһыат. -- №139. – 18.11.2003 с.

Ойуунускай диэн кимий? Ойуунускай сымара сис тиэмэ, бүтүн үнүстүтүүт, норуот оҥорботоҕун оҥорбут киһи. Маннык киһи саха омукка суох этэ, суох даҕаны уонна кэлэр аҕыйах үйэҕэ суох буолуо. Тоҕо диэтэххэ, автономияны тэрийбитэ, олоҥхону көтүппүтэ, үөрэҕи-науканы саҕалаабыта, омугун өлбөт тыыннаабыта.
Ойуунускай олоҕо ынырыктан ынырык трагедия. Кини эргэ олох өлөр, саҥа олох төрүүр хабырыйсыытыгар сиэртибэлэммит, бутуур кэмҥэ кыбыллыбыт, уларыйыылартан уодьуганнаммыт, көмүскээбит көҥүлүттэн көҥүлүн былдьаппыт киһи. Ойуунускайы 1938 сыллаахха Иркутскай куоракка кум-хам тутуулара, оччотооҕу саха омук түөрэ эргийиитэ эбит. Норуот өстөөҕө аатыран, хаайыыга төһөлөөх эрэйи көрсүбүтүн сүрэхпитинэн сэрэйээхтиирбит ама ханна барыай?! Бу сылларга доҕоро Максим Аммосов Киргизияҕа эмиэ норуот өстөөҕө аатыран хаайыыга быраҕыллыбытын бары билэбит.
Ойуунускай буржуазнай национализмҥа балыллан, Сэбиэскэй былааһы утарбыт аатыран хаатыргаҕа, хаайыыга сэймэктэммитэ. Биир сыл Бутырка түрмэтигэр, Москваҕа өлөр-тиллэр ынырык хонуктары ааспыт эбит. 1939 сыллаахха өлөр туруктаах Дьокуускайга эргиллибит. Бу кэмҥэ Тааттаттан 250 киһи хаайыллыбыт эбит, репрессия ыар тыына итинник. Манан сэдиптээн, репрессияҕа пааматынньык туруорар идеялары сүүс бырыһыан өйүүбүн.

Ыам ыйын 9 күнэ  - Кыайыы күнэ!

Кыа хааннаах сэриини
Кыайыынан түмүктээбит
Убай-а5а дьоммутугар
Уруй-тускул буоллун!
Кэлэр кэмнэргэ
Кэрэ туһугар охсуһууга
Өрүү кыайыы кынаттанан
Өрөгөйдүү туруо5уҥ!
Үрдүк күндүл халлааммыт
Үрүҥ күнэ өлбөөрбөтүн!
Ийэ сирбит иэнигэр
Ил, эйэ туругурдун!
Кыайыыны уһансыбыт
Ытык дьоммутугар
Сүгүрүйэбит!

 Олоҥхо театрын коллектива 
Ыам ыйын 9 күнэ, 2013 сыл 
Дьокуускай куорат

«БУЛЧУТ СЭhЭНЭ»
кэскиллээх кэпсэтиинэн түмүктэннэ

Саха Республикатын Бэрэсидьиэнэ Е. А. Борисов
тыа сирэ сайдыытыгар туhаайыытын өйөөн

Саха Республикатын Бэрэсидьиэнэ Егор Афанасьевич Борисов ааспыт дьыл, олунньу 17 күнүгэр 1224 нүөмэрдээх тус Ыйаа5ынан муус устар ый бастакы өрөбүл күнүн сыл аайы бэлиэтэнэр Булчут күнүнэн бигэргэппитэ. Бу дириң суолталаах бэлиэ күн сүрүн соругунан бастатан туран, өбүгэ төрүт булка дьарыгар сөптөөх бол5омто ууруу, тулалаан турар Ийэ айыл5абытыгар сиэри-туому тутуhан харыстабыллаах сыhыаны олохтооhун буолар.
Бу кэскиллээх тэрээhини өйөөн муус устар 6 күнүгэр «Арчы Дьиэтигэр» I-кы респуб-ликатаа5ы «БУЛЧУТ СЭhЭНЭ» күрэх ыытылынна. Маннык сонун, интэриэhинэй күрэ5и СахаРеспубликатын култууратын уонна духуобунаhын министиэристибэтэ ( А. С. Борисов), Саха Республикатын булка хаhаайыстыбатын Департамена ( Н. Н. Сметанин), «Олоңхо Театра» (В. Г. Власов), «Арчы Дьиэтэ» (В. И. Бочонина), «Саха» национальнай көрдөрөр-иhитиннэрэр компания «Байанай» биэриитэ (И. А. Артамонов) сүбэлэрин холбоон бэрт сэргэхтик ыыппыттара Дьокуускай куорат олохтоохторун, эдэр ыччатын киэң бол5омтотун тарта.

Сегодня, 30-го апреля в Театре Олонхо состоялсяТтворческий вечер поэзии «Хомоҕой хоһоон хонуутун устун...» литературного кружка «Тыыннаах тыл» («Живое слово»). Это совместный проект дворца детского творчества с Театром Олонхо.
Вечер открыли студенты СВФУ, из творческой студии «Хомуьун». Руководителем студии является кандидат педагогических наук, профессор кафедры культурологии, доцент Галина Семеновна Попова – Санаайа.
Участвовали 58 воспитанников кружка – ученики Республиканского лицея.