Дьокуускайга буолан ааспыт 4-с бүтүн аан дойдутааҕы киинэ фестивала көрөөччү улахан сэҥээриитин ылыан ылла. Буолумуна, кэнники уон сылга Саха сиригэр киинэнэн үлүһүйүү дьиҥнээх «тиритиилээх-хорутуулаах үлүскэнэ» буола турар. Эбиитин быйылгы сыл Арасыыйаҕа Киинэ сылынан биллэриллибитэ. Фестивалга Азия, Европа дойдуларын интэриэһинэй киинэлэрин сэргэ саха киинэтэ атын дойдуларга атыыланар үрдүк таһымҥа тахсыбыта сүрдээҕин үөртэ. Онтон саамай бастыҥнарынан «Сайсары күөлгэ түбэлтэ» диэн режиссер Константин Данилов-Костас Марсан, продюсер Марианна Скрыбыкина киинэлэрэ ааттанна.

Ити киинэҕэ сүрүн оруолу оонньообут Галина Тихонова көрөөччүлэр биһирэбиллэрин уонна уонна фестиваль «Бастыҥ дьахтар оруола» бирииһин ылла. Олоҥхо тетрын артыыската Галина Тихонова Арктикатааҕы култуура уонна искусство институтун бүтэриэҕиттэн көрөөчүлэрин үгүстүк сонун оруолларынан үөрдэр. «Көмүс мааскаҕа» номинацияламмыт «Удаҕан кыргыттар» испэктээкилгэ Айгыр удаҕан оруолун итэҕэтиилэхтик, «Таптал талыыта» олоҥхоҕо уол оҕо оруолун олус истиҥник, Кытай драматурун Му Дан Тхин «Илэ түүл» (Пионовай бэсиэдкэ) диэн тойугунан толоруллубут испэктээкилигэр хамначчыт кыыс Чхуэнь Сиянг оруолун кыраһыабайдык оонньоон киэҥ эйгэҕэ билиннэ, ситиһии көтөллөннө.

Бу дьыл балаҕан ыйын 8 күнүгэр Саха сирин биллиилээх фольклориһа, олоҥхону чинчийээччи, филологическай наука доктора, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ профессора Василий Илларионов дьоһуннаах 70 сааһын туолла.

Фольклорист, олоҥхону чинчийээччи Василий Илларионовы кытта Дьааҥыга Олоҥхо Ыһыаҕар кэлэ сырыттаҕына, анаан көрсөн кэпсэппитим. Ол ону бүгүн ааҕааччыларбар билиһиннэрэбин.

— Василий Васильевич, эн Дьааҥыга кэлбитиҥ өр буолбут ээ, быһыыта?

— Миэхэ билиэппин эрдэ ылбыттар этэ. Онон манна хата дуоһуйа сынньанным. Быйыл 8 кинигэни бэчээккэ бэлэмнээн таһааран эрэбин. Түөрдэ-биэһэ таҕыста, онно эбии түөрт ааптарскай кинигэм тахсыахтаах. Быйыл 70-мун туоларбар үбүлүөйбүн үлэнэн көрсүөхтээхпин диэн былааннанабын. Олоҥхо Ыһыаҕынан сибээстээн, хас да кинигэни бэлэмнээһиҥҥэ кытынным. Ааптар, хомуйан оҥорооччу, эрэдээктэр быһыытынан, атын да ааптар кинигэтигэр кыттыһан эмиэ үлэлэстим. "Хаан Дьаргыстай" диэн Иван Худяков суруйбут олоҥхотун "Образцы народной литературы якутов" диэн тахсыбыт кинигэтиттэн билиҥҥи алфавикка таһааран, бэлэмнээн, суруналыыс Майя Власьеваны кытта "Алаас" кинигэ кыһатыгар таһаартардыбыт. Бары ирдэбили барытын тутустубут. Ол курдук, киирии тыллаан, комментарийдаан, сюжетын суруйан, персонажтарын испииһэккэ киллэрэн – барытын оҥордубут. Худяков кэпсээн форматынан суруйбутун, поэтическай айымньы буоларын быһыытынан, хоһооҥҥо наардаан таһаардыбыт. Дьон өйдөөбөт тыллара үгүс. Ону комментарийдаан биир улахан кинигэ гына бэлэмнээтибит.

Култуура

Виталий Власов,
СР искусствотын үтүөлээх деятелэ

(Култуура диэн тугуй? Олоҥхо тыйаатыра хайдах буолуохтааҕый? Айар үлэни ырытыы, чинчийии, кириитикэ тоҕо суоҕуй?)

Култуура диэн тугуй?

Култуура диэн - сиэр-туом, сокуон, сыаннас быраабылатынан олох олоруу. Култуура өйдөбүлэ - дьоҥҥо туһаны оҥоруу. Култуура суолтата - кэрэ нуорматын тутуһуу, сылаас сыһыан, сис тиэмэни тэрийии.

Култуура диэн - ис күүскүн (духуобунаскын), талааҥҥын-дьоҕургун таска таһаарыы, дьоҥҥо тиэрдии. Олох туһунан толкуй! Олох суолтатын (смысл жизни) өйдүү сатааһын.

Билигин аан дойду үрдүнэн култуура иҥнэри айанныыр. Үрдээһин суох. Былыр өйдөөх дьон итэҕэли (таҥараны) тарҕаппыттара, билигин өйдөөх дьон киһи ийэ өйүн маассабай өйгө сирдииллэр.
Култуура (олох) сүрүн дьоруойа - киһи. Дьиҥэр киһи дууһатын ырааһа - култуура чыпчаала. Өйтөн, күүстэн дууһа ырааһа үөһэ турар.
Интеллигент диэн дууһатынан ыраас киьи. Киһи атын киһи хомолтотун бэйэтигэр ылынара - киһитийии таһыма. Сэдэх эйгэ.
Билигин маннык көстүү суоҕун кэриэтэ. Хайдах буолабыт?!

По следам предков...

Научно-исследовательская экспедиция «Айан»,
посвященная к образованию 100-летия Якутской АССР
(Якутск — Усть Мая — Аим — Джигда — Нелькан — Аян)

Что такое тракт Аян? Какое значение имеет для народа саха? Зачем была организована экспедиция по этому тракту?
Нашей задачей было:
во-первых, увековечить память тех, кто в 19-20 веках пионерами прошли, открывая тракт Аян, расширили торгово-экономическое отношение Якутии;
во-вторых, в память якутским казакам и матросам Охотского порта под руководством Забойко Василия Степановича, построившим поселок в 1852 году Аян и якутским перевозчикам грузов в то суровое время по трактам Аян, поставить Сэргэ;
в третьих, про весь маршрут экспедиции «Айан» заснять документальный фильм;
в четвертых, чтоб этот старый путь был основой проложения современной трассы.
Наша цель достигнута:
Проплыв 600 км по реке, 300 км по горе на берегу Охотского моря, в поселке Аян поставили Сэргэ!

Участники научно-исторических экспедиций «Якутск — форпост России на Дальнем Востоке» по маршрутам Усть-Мая — Аян и Томтор — Охотск вернулись в родной город и поделились своими впечатлениями на пресс-конференции «Историческая роль Аянского и Охотского трактов».

«Проплыв 600 километров по реке и пройдя 300 километров по горам на берегу Охотского моря, мы достигли поселка Аян. Здесь были организованы круглый стол, встречи с населением, состоялся концерт. Мы увековечили память первопроходцев, в 19 веке проложивших тракт в поселок, установили мемориальный знак «Ытык сэргэ» о строителях поселка и перевозчиках грузов, засняли кадры для документального фильма», — рассказал директор театра Олонхо и руководитель экспедиции по маршруту Усть-Мая — Аян Виталий Власов.

В селе Аян Аяно-Майского района Хабаровского края установили якутское сэргэ в память тем, кто осваивал Аянский тракт.

В установке памятного сэргэ приняли участие члены экспедиции «Якутск – форпост России на Дальнем Востоке», которые прибыли в Аян вчера вечером. В церемонии также приняли участие представители администрации Аяно-Майского района, общественность с. Аян и работники культуры.

Подготовка к установке сэргэ на Аянской земле была начата Постпредством Якутии по ДФО в лице Георгия Никонова еще в прошлом году, но воплотилась в жизнь только сейчас.

Сэргэ изготовил народный мастер Якутии, краевед-исследователь Аким Татаринов. Место для установки одного из главных символов духовной культуры народа саха выбрали на живописной поляне недалеко от отделения почтовой связи с. Аян.