Саха норуотугар улахан киччиргэлээх күннэр кэллилэр. Наадалаах тыллары, туһалаах сүбэлэри бу күннэргэ эппэтэххэ, бу күннэргэ көмөлөспөтөххө – кэнники күннэргэ туһалааҕы эппитим-оҥорбутум диэҕи сытаммат. Ону бары дьон өйдүөх тустаахтар, билиэх кэриҥнээхтэр.
Үс сүүс сыллааҕы хара баттал, кини үйэттэн үйэҕэ үөскэппит саха норуотугар өстөөх санаата Сэбиэскэй былаас күннэригэр, кини саха норуотугар Аптаныамыйа биэрэн эрдэҕинэ, саха норуота бэйэтин бэйэтэ бас билинэн госудаарыстыба оҥостуутугар – бандиттарынан сирэйдэнэн өрө көптө.
Кыра норуот олору сүрүннүүргэ үөрэммэтэх, эриллибэтэх буолан Толстоухов угуулаах санаатыгар киирдэ, кини Сэбиэскэй былааска утары турбут хааннаах өһүгэр, албыныгар ылларан – бэйэтин госудаарыстыбатыгар «Як. Авт. Соц. Сов. Республикаҕа» утары турда, норуотун олоҕун долгутта, хаанын тохтордо.
Онон ким ыраас сүрэхтээх саха норуотун дьоллоох-соргулаах олоҕо тупсарыгар баҕалаах – бу күннэргэ көмөлөһүөх тустаах, муммут, албыҥҥа ылларбыт бырааттарыгар сүбэлээх тылларын иһитиннэриэх тустаахтар.

Олоҥхо – киһи аймах улуу эпоһа. Сахалар – олоҥхолоох омук. Саха киһитэ – олоҥхоһут. Ол иһин, уус-уран тыллаахпыт, баай фантазиялаахпыт, дириҥник анаарар толкуйдаахпыт. Культура уонна духуобунай сайдыы миниистирэ Андрей Борисов олоҥхону уонна Голливуд мэтрэ Джон Камерон айбыт «Аватар» киинэтин ситимнии, тэҥнии тутара оруннаах. Өссө ХХ үйэ саҕаланыытыгар, саҥа атаҕар туран эрэр саха литературатын силиһэ – олоҥхо диэн өйдөбүл баара. Билигин, ХХI үйэҕэ үктэммит кэннэ, саҥа атаҕар туран эрэр саха киинэтин силиһэ – олоҥхо диэн бигэргэтиэххэ сөп.

Аныгы саха киинэтигэр түҥ былыргы олоҥхо күлүгэ ханан түһэрий? Олоҥхо – саха норуотун тылын баайын, историятын, культуратын, өбүгэлэр олоҕу көрүүлэрин иҥэринэ сылдьар ураты тэтим, дьикти көрүү, туспа толкуй, киэҥ эйгэ. Бука, социалистическай реализмы күүс өттүнэн соҥнооботохторо буоллар, олоҥхо саха искусствотыгар жанр быһыытынан дириҥник өтөн киириэ хааллаҕа. Ону ааспыт үйэ 20-с сылларыгар айыллыбыт Платон Ойуунускай «Кыһыл Ойуун» олоҥхо-тойуга, Алтан Сарын «Омоҕойдоох Эллэй» олоҥхо драмата туоһулууллар. Литературнай кириитик Василий Протодьяконов олоҥхо саха литературатыгар жанр быһыытынан киирэн испитин бэлиэтиир.

Сахаларга государственность өйдөбүлэ хаһааҥҥыттан үөскээбитэй? Аатырбыт учуонай Л.Н.Гумилев Байкал күөл тулатыгар олорбут сахалар өбүгэлэрэ «Үч курыкан» диэн ааттаах государствоны тэринэ сылдьыбыттарын суруйар. Быйыл саас биэрбит интервьютыгар историческай наука доктора А.Н.Алексеев: «Өбүгэлэрбит государственность сорох өйдөбүллэрин илдьэ кэлбиттэрэ»,--диэн этэн турардаах. Итини номохторго ахтыллар саха төрдө Эллэй Боотур аатыгар «эл», «ил» диэн түүр тыллаах норуоттарга государствоны бэлиэтиир тыл баара, хайа эрэ өттүнэн, эмиэ бигэргэтэр курдук...

Нуучча айанньыттара Өлүөнэ өрүс орто сүүрүгүн булууларыгар урааҥхай сахаларга государственность ханнык эрэ көрүҥэ баарын академик А.П.Окладников, профессор С.А.Токарев курдук бөдөҥ учуонайдар бэлиэтииллэр. Оттон Саха сириттэн төрүттээх нуучча историга Г.А.Попов: «...на Лене вновь стало сформировываться в миниатюре тюркское государство»,--диэн суруйар. Ити санаатын сайыннарар чинчийээччи: «Не будь обстоятельств внешних событий 2-го десятилетия XVII в., мы увидели бы на Лене Якутское ханство под управлением кангаласской фамилии "Тыгынов", в составе которого объединились бы не только все якуты, но и были бы вовлечены тунгусы (эвенки) и палеоазиатские племена севера»,--диэн дириҥ сабалаҕааһыны оҥорор.

Ол үйэлэр дуорааннара
Сахалар тустарынан бөдөҥ этнографическай үлэни суруйбут Вацлав Серошевскайы сэргэ, өбүгэлэрбит государственностарын туһунан атын чинчийээччилэр тугу этэллэр эбитий? Биһиги, төһө кыаларынан, Сэһэн Боло «саха эрдэххэ» диэн этэр кэмигэр балайда чугас ол эбэтэр, XVIII-XIX үйэлэр кирбиилэринээҕи чинчийээччилэр үлэлэригэр тирэниэхпит.
Швед билиэҥҥэ түбэспит подполковнига Филипп Иоанн фон Страленберг XVIII үйэ саҥатыгар хомуйбут матырыйаалларыгар «Соҕотох» ол эбэтэр, Эр соҕотох Эллэй Боотур сахалар былыргы баһылыктарын быһыытынан ахтыллар. Страленберг чинчийэр кэмигэр сүүс сыллааҕыта олорон ааспыт Тыгыны саха ыраахтааҕыта диэн бигэргэппит. Кини өссө өбүгэлэрбит Прибайкальеттан Өлүөнэ орто сүүрүгэр көһөллөрүн саҕанааҕы тойоннорунан «Дэпци Тархан Тегин» диэн киһини ааттыыр. Гавриил Ксенофонтов Страленберг «тегин» диэн тылы туттубутун бэркэ сэргээн: «...якутское "Тыгын" – не собственное имя, а нарицательное, обозначающее звание или титул древнетурецких князей, принадлежащих к царствующей ханской фамилии,»–диэн бэлиэтиир.

Кини -- ытык Таатта улууһун биир модун тирэҕэ буолбут Чөркөөх нэһилиэгиттэн төрүттээх, Лев Толстойдуун доҕордоспут быраас Прокопий Сокольников, аатырбыт учуутал Матвей Сивцев-Маппыайабыс, Былатыан Ойуунускай, сахалартан маҥнайгы уу аалын капитана Афанасий Богатырев, Суорун Омоллоон курдук сүдү дьон төрөөн-үөскээн ааспыт түөлбэлэригэр үөскээбит ураты көрүүлээх айар үлэһит буолар. Бүгүҥҥү Олоҥхо күнүн көрсө Олоҥхо театрын дириэктэрин, поэт, ырыа айааччы уонна толорооччу Виталий Власовы кытта сэһэргэстим.

-- Виталий Гаврильевич, үүммүт, атаҕар туран эрэр XXI үйэни аан дойду үрдүнэн араастаан тойоннууллар. Манна ордук биһиги биир идэлээхтэрбит -- суруналыыстар ордук туустаан-тумалаан, хараҥа өҥүнэн ойуулууллара кистэл буолбатах...
-- XXI үйэ -- сайдыы өйүн, кэрэтин, тэтимин кэмэ. Бу билиҥҥи олох-дьаһах 90%, тосту, 180 кыраадыс уларыйаарыа. Аныгылыы сайдыы буоллаҕына -- куорат сайдыыта, ол аата урбанизация дэнэр. Ол иһин дьон куоракка олохсуйуута балысханнык бара турар.

«Баарт» диэн тугуй? Баарт диэн – уол оҕо аҕыс кырыылаҕар, хорсун боотурга, байанайдаах булчукка эрэ тосхойор дьол-соргу, дьолуо... Дьэ, маннык дьикти, сонун, ураты ааттаах тэрээһин кулун тутар 19, 20 күннэригэр П.А.Ойуунускай аатынан саха театрыгар ыытыллыаҕа. Манна эрэ күн аайы ыытыллыбыт тэрээһиҥҥэ этнорок, хард рок, лирика, классика, гитарнай уонна поэтическай композиция курдук ураты уонна уустук көрүҥнэр бииргэ түмүллэн, биир киһи – Виталий Власов толоруутугар иһиллиэхтэрэ.

Бу дьикти бырайыагы айар куттаах икки саха эр бэртэрэ – Олоҥхо театрын дириэктэрэ, рок ырыаһыт, поэт Виталий Власов уонна Үҥкүү театрын оркестр салаатын салайааччы Николай Павлов бииргэ кыттыһан, сарын сарыҥҥа өйөнсөн тэрийэ сылдьаллар. Николай Павлов этэринэн кинилэр өссө ааспыт үйэ 70-с сылларыттан ыла билсэллэр эбит. Бу күһүн көрсө түһэн кэпсэтэн баран маннык ураты тэрээһини кыттыһан ыытар санааҕа кэлбиттэр.

Обращение к президенту республики.

Глубокоуважаемый Егор Афанасьевич!

Республика Саха (Якутия) по праву является одним из признанных культурных центров России. Мы, с радостью отмечаем, что Вами, Егор Афанасьевич, и Правительством Республики Саха (Якутия) уделяется огромное внимание вопросам развития культуры и духовности, как одной из составляющих государственной политики республики. Благодаря творчеству и повседневному труду работников культуры, в Республике успешно претворяется в жизнь культурная политика, сохраняются и преумножаются духовные богатства общества.

Ведь от того, как будут решаться вопросы по строительству современных объектов культуры, повышению оплаты труда работников культуры, укреплению их статуса зависит очень многое в развитии всех сфер Республики, позиционированию ее на высоком уровне в числе прочих регионов Российской Федерации. В нашей республике для решения этих вопросов многое сделано и делается.